ارتباط انسان و گیاهان‌ دارویی در طبیعت مربوط به گذشته‌های دور است که شواهد فراوانی از منابع مختلف وجود دارند.
آگاهی از مصرف گیاهان دارویی نتیجه سالها مطالعه بر علیه بیماری‌ها است که به واسطه آن انسان آموخته است که داروهای خود را در برگ درختان، بذرها گل‌ها ، میوه درختان و سایر قسمت‌های گیاهان دنبال کند. علم معاصر به فعالیت فعال خود اذعان کرده است و در داروسازی درمانی مدرن، طیف وسیعی از داروهای با منشاء گیاهی را شامل شده است که توسط تمدنهای کهن شناخته شده و در طی قرن‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. دانش توسعه ایده‌های مربوط به استفاده از گیاهان دارویی و همچنین تکامل آگاهی باعث افزایش توانایی داروسازان و پزشکان در پاسخگویی به بیماریها و دردهایی که بشر هر روزه با آن دست و پنجه نرم می‌کند، شده است.

مقدمه
از زمان‌های بسیار قدیم، در جستجوی نجات بیماری خود، مردم در طبیعت به دنبال گیاهان دارویی بودند. آغاز استفاده از گیاهان دارویی غریزی بود، همانطور که حیوانات بطور غریزی در طبیعت به دنبال مداوای دردهای خود می‌گردند. در آن زمان اطلاعات کافی در مورد دلایل بیماری یا خواص درمانی و نحوه استفاده از گیاهان وجود نداشت و همه چیز مبتنی بر تجربه بود. با گذشت زمان، دلایل استفاده از گیاهان دارویی خاص برای درمان برخی بیماری‌ها کشف شد. بنابراین استفاده از گیاهان دارویی به تدریج چارچوب تجربی را رها کرد و بر اساس آزمایشات و تحقیقات زیاد بر روی آن‌ها پایه‌گذاری شد. کاهش کارآیی داروهای شیمیایی و اثرات مخرب آنها باعث شده تا مردم دوباره به داروهای گیاهی رجوع کنند.

منابع تاريخي استفاده از گياهان دارويي :

قدیمی‌ترین شواهد مکتوب در مورد استفاده گیاهان دارویی برای تهیه دارو، قدمت تقریباً ۵۰۰۰ ساله دارد.

کتاب چینی نوشته امپراتور شن نونگ که در مورد ریشه‌ها و چمنزارها است در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد نوشته شده است، این کتاب ۳۶۵ دارو ( که از قسمت های خشک شده گیاهان است ) را که خاصیت درمانی دارند معرفی می‌کند.

کتابهای مقدس هندوها از تصفیه گیاهان که در آن کشور به وفور وجود دارد، نام می‌برند. مقدار زیادی از گیاهان دارویی که بصورت ادویه‌های ارگانیک در دسترس هستند از هند سرچشمه گرفته ‌است مانند :

جوز هندی ( بهترین ادویه برای طبخ مرغ ) ، فلفل ( غنی از ویتامین ث ) ، گل‌میخک ( تسکین دهنده دندان درد و استحکام لثه) و . . .
در کتاب‌های موجود ( مجموعه‌ای از ۸۰۰ نسخه که قبل از میلاد مسیح نوشته شده‌اند) ، نشان‌دهنده ۷۰۰ گونه گیاه و دارو‌های گیاهی مورد استفاده در درمان ، مانند انار، گیاه کرچک، آلوئه‌ورا، سنا، سیر، پیاز، انجیر، بید، گشنیز، درخت عرعر و ….. است.

براساس كتاب مقدس یهود “تلمود”، از گیاهان معطر مانند گلاب و بخور به عنوان یک درمان در آئین‌های مختلفی استفاده می‌کردند.

در حماسه‌های هومر که حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح خلق شده است، به ۶۳ گونه از گیاهان دارویی اشاره شده است. برخی از آنها پس از شخصیت‌های اساطیری از این حماسه‌ها نامگذاری شده‌اند به عنوان مثال، الکامپین (زنجبیل) به‌افتخار النا ، که مرکز جنگ تروجان بود، نامگذاری شد. یا در مورد گیاهان دارویی از خانواده آرتمیسیا (برنجاس یا افسنتین) که از نام آرتمیس گرفته شده و اعتقاد بر‌این داشتند که گیاهی بسیار قدرتمند است و به سلامتی ما کمک شایانی می‌کند. در کتاب‌های طبی قدیمی هرودوت روغن کرچک و ارفیوس به سیر و فیثاغورث از پیاز و کلم به عنوان گیاهانی که در سلامتی انسان بسیار مفید هستند اشاره کرده‌اند. در قدیم از گیاه دارویی افسنتین برای درمان تب استفاده می‌شد. از سیر در برابر انگل‌های روده استفاده می‌شد.

تئوفراست (حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح ) علم كتاب‌شناسی را با كتابهای خود که در حوزه گیاه‌شناسی است بنیان‌گذاری كرد وی در كتابهایش بيش از ۵۰۰ گياه دارويي را كه در آن زمان شناخته شده بودند، جمع‌آوری نمود. وی در این کتاب به دارچين، نعناع، انار، هل و … اشاره كرد.

تئوفراست از مضرات گیاهان اینگونه یاد کرد که با مصرف مداوم و زیاد آنها، انسان به این مقدار دوز گیاه عادت می‌کنند و باید مقدار آن را افزایش دهد.
تئوفراست به‌دلیل شایستگی زیادی که در طبقه‌بندی و توصیف گیاهان دارویی داشت، لقب “پدر گیاه‌شناسی” را از آن خود کرد.

نویسنده مشهور سلسوس (۲۵ سال قبل از میلاد مسیح ) در کار خود حدود ۲۵۰ گیاه دارویی مانند آلوئه‌ورا، کتان، خشخاش، فلفل، دارچین، هل و…. را مورد نقد و بررسی قرار داد.

برجسته ترین نویسنده داروهای گیاهی در تاریخ باستان دیوسکوریدز( نویسنده رومی) بود، وی را به دلیل سفرهای بسیار و مطالعه روی گیاهان دارویی هر منطقه  “پدر داروسازی” نام نهادند. اثر کلاسیک از تاریخ باستان او که بارها ترجمه شده است، اطلاعات زیادی را در مورد گیاهان دارویی تا اواخر قرون وسطا و رنسانس ارائه می‌دهد. از میان ۹۴۴ داروی نوشته شده، در مورد۶۵۷ گیاه توضیحات راجع به ظاهرگیاه، محل رویش آن، نحوه جمع آوری صحیح آن، استفاده آن در تهیه داروهای گیاهی و تأثیر درمانی آنها ارائه داده است.به‌عنوان مثال این گیاهان عبارتند از : بید ، بابونه، سیر، پیاز ، چای کوهی، پیچک، گزنه، مریم گلی،گشنیز، جعفری،
گیاه بابونه آلمانی برای درمان زخم‌ها، نیش و سوزش در اثر گزش حشرات، ضد‌جوش، پاکسازی و شستشوی چشم، گوش، بینی و دهان استفاده می‌شود. و به دلیل نداشتن عوارض برای كودكان مناسب است. دیوسكوریدز معتقد است که گل و ریشه این گیاه، قاعده‌آور و ادرار‌آور و دفع‌کننده سنگ کلیه است وی علاوه بر آن افزود گیاه بابونه آلمانی سقط جنین را به همراه دارد این عقیده غیر واقعی بعداً مورد پذیرش رومیان و اعراب قرار گرفت.
از پوست بلوط برای زنانی استفاده می‌شد که قصد بارداری داشتند. در حالی که از بید سفید به عنوان ضدتب استفاده می‌شد. دیوسکوریدز شواهد مهمی مبنی بر دانش یونانیان و رومیان درباره گیاهان دارویی ارائه می‌دهد.پلینی الدر که معاصر دیوسکوریدز بوده و به سراسر آلمان و اسپانیا سفر کرده است و در کتاب خود حدود ۱۰۰۰ گیاه دارویی نوشته ‌استکه بیشتر آن در زمینه کلیه می‌باشد.

برجسته‌ترین پزشک رومی (که داروسازنیز بوده) به‌نام گالن ، اولین لیست داروهای با عملکرد مشابه یا یکسان (داروهای موازی) را که قابل تعویض با‌هم هستند، جمع آوری کرده است. از دیدگاه علم امروز، برخی از جایگزین‌های پیشنهادی از نظر دارویی مطابقت ندارند و کاملاً غیرقابل قبول هستند. گالن همچنین چندین داروی جدید گیاهی را در درمان معرفی کرد که دیوسکوریدز آن را توصیف نکرده بود، به عنوان مثال انگور خرس که از خصوصیات آن به مدر بودن آن می‌توان اشاره نمود.

در قرون وسطی، مهارت‌های شفا، سلامتی وکشت گیاهان دارویی و تهیه دارو به صومعه‌ها داده شد. درمان‌ها عمدتا برپایه ۱۶ گیاه دارویی به شرح زیر بود: مریم گلی ، آنیسون ، نعناع ، دانه یونانی ، مرزه و ….

چارلز بزرگ، بنیانگذار دانشکده پزشکی معتبر در سالرنو ، به افراد کلیسا دستور داد که گیاهان دارویی در اراضی دولتی پرورش داده ‌شوند. در حدود ۱۰۰ گیاه مختلف از جمله مریم گلی، نعناع ، خشخاش ، گل ختمی و ….. کاشته شد که تا به امروز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گیاه مریم‌گلی مورد توجه همه مخصوصا پادشاه آن دوره قرار گرفت حتی به آن لقب گیاه نجات‌‌بخش را دادند و هنوز هم مورد استفاده است.

اعراب نیز در ساخت های داروهای گیاهی حتی بیشتر از هندی‌ها (با اینکه با هند تجارت میکردند)  پیشی گرفتند. آن‌ها از عود، قهوه ، زنجبیل ،زعفران ، فلفل و دارچین و سنا استفاده می‌کردند و به‌تدریج در سال‌های متمادی دارو‌های قوی‌تر به‌جای دارو‌های ضعیف‌تر آوردند.

در حالی که مردم قدیم در قرون وسطی به ویژه در سده‌های شانزدهم و هجدهم از گیاهان دارویی به‌عنوان اشکال دارویی ساده و جوشانده‌هایی برای تنظیم فشار خون استفاده می‌کردند، تقاضا برای داروهای ترکیبی رو به افزایش بود. داروهای ترکیبی شامل گیاهان داروئی و داروهایی به همراه داروهای منشا حیوانی و گیاهی بودند که این داروها بسیار ارزشمند و گران قیمت بود.

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، تلاش زیادی برای مطالعه شرایط تولید و کشت گیاهان دارویی صورت گرفت.به منظور درمان کافی و موفقیت‌آمیز، آگاهی از تشخیص دقیق بیماری و همچنین موارد استفاده گیاهان دارویی یعنی اثربخشی دارویی آنها امری ضروری است.

* نتیجه گیری :

از زمان‌های بسیار دور افراد سعی در یافتن داروهایی برای کاهش درد و درمان بیماری‌های مختلف داشتند. در طی قرن‌های متوالی از رشد بشر و تمدنهای پیشرفته، خواص درمانی برخی از گیاهان دارویی مشخص شده و به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود، این امر سبب می‌شود تا ویژگی‌های قدیمی را ارتقاء دهیم و به اطلاعات جدیدی درباره گیاهان دارویی برسیم. علاقه مستمر و همیشگی مردم به گیاهان دارویی، امروزه شیوه ای مدرن برای استفاده از آن‌ها  شده است.